Çocuklar İçin Etkili Disiplin Yöntemleri
Disiplin sözcüğü, genelde kontrol ve ceza ile ilişkilendirilmekle beraber, aslında bilgi ve beceri kazandırmayı, öğretmeyi ifade eder. Çocuklar için etkili disiplin yöntemleri konusu üzerinde çok tartışılan bir konudur. Bir disiplin yönteminin etkili olması için aşağıdaki özellikleri taşıması gerekir:
*Çocuklar duygusal bağı olan bir yetişkin tarafından uygulanmalı
*Tutarlı olmalı (Değişmesi gereken davranış üzerinde etkisi olacak şekilde planlanmalı)
*Çocuk tarafından adil olarak algılanmalı
*Gelişimsel ve doğal olarak uygun olmalı
*Sonuç itibariyle öz disipline yol açmalı
Etkili Disiplinin Hedefleri
Disiplin, çocuğun gerçek dünyaya mutlu ve etkin bir şekilde uyum sağlamasına yardımcı olan bir yapıdır. Çocuğun kendi disiplinini geliştirmesinin temelidir. Etkili ve olumlu bir disiplin uygulaması çocuklara belli kurallara uymak zorunda bırakan değil, onlara kuralları öğreten ve rehberlik eden bir uygulamadır. Kabul edilemez davranışlara işaret etmeyi amaçlayan diğer müdahalelerde olduğu gibi bunda da çocuk, anne – babasının kendisini her zaman sevdiğini ve desteklediğini bilmelidir. Ebeveynle çocuk arasındaki güven ilişkisi korunmalı ve sürekli olarak geliştirilmelidir.
Ebeveynlik, çocukları büyütmeyi ve fiziksel, sosyal, bilişsel ve duygusal gelişimlerini ilerletmek için gereken maddi ve manevi desteği sunmayı gerektirir. Çocukları disipline etmek ebeveynlerin en önemli ve aynı zamanda en zor sorumluluklarından biridir ve hiçbir kısa yolu yoktur. Uzmanlar, çocuklara sınırlar ve kabul edilebilir davranışlarla ilgili bir şeyler öğretmenin zaman ve bol miktarda enerji gerektirdiğini vurgulamaktadırlar. Günümüz insanlarının aceleciliği, etkili disiplin yöntemlerinin uygulanması açısında sorun yaratabilir.
Amaç çocukta kabul edilebilir, uygun davranışları teşvik etmek ve duygusal olarak olgun bir yetişkin olması için yol göstermektir. Disiplinli bir insan kendi zevkini erteleyebilir, saldırganca veya düşmanca tavırlar göstermeden iddialıdır, başkalarının gereksinimlerine karşı saygılıdır ve gerektiği zaman sıkıntı veren koşullara tahammül edebilir.
Etkili disiplinin temel direği saygıdır. Çocuk, ebeveyn otoritesine ve aynı zamanda başkalarının haklarına saygı gösterebilmelidir. Disiplin uygulamasındaki tutarsızlık, çocuğun ailesine saygı duymasını engeller. Sözlü suistimal, bağırma, aşağılayıcı isimler takma gibi sert disiplin uygulamaları ebeveynlerine saygı duymasını da, güvenmesini de zorlaştırır.
Dolayısıyla, etkin disiplin, karşılıklı saygı ile sağlam, tutarlı, adil ve makul bir biçimde uygulanan disiplin anlamına gelir. Amaç çocuğu tehlikelerden korumak, kendi iç disiplinini edinmesine yardımcı olmak, sağlıklı bir vicdan, kontrol ve iç sorumluluk duygusu geliştirmektir. Aynı zamanda değerlerin aşılanması da gerekir.
Bu hedeflere ulaşılmasının önündeki en büyük engellerden biri, gelişim çağından bağımsız olarak, herhangi bir çocuğun kafasını karıştıracak olan tutarsız ebeveyn davranışlarıdır. Ebeveynlerin tutarlı bir rol model olması çok önemlidir. “Söylediğimi yapın, yaptığımı yapmayın” tarzı davranışlar çocukların disipline sokulmasını zorlaştırır. Anne ile babanın çocuk yetiştirme teknikleri hakkındaki farklı fikirleri ve aralarındaki kültürel farklılıklar genellikle tutarsız disiplin yöntemlerine sebep olur. Ebeveynlerin bu farklılıkları çözmek için çaba sarf etmeleri, gerekirse bir uzmana başvurmaları tavsiye edilir.
Farklı Yaş Gruplarına Yönelik Disiplin Uygulamaları
0 – 12 Ay Arası
Bebekler uyumak, beslenmek, başkalarıyla etkileşim kurmak, oynamak gibi konular için bir programa ihtiyaç duyarlar. Düzenli bir bebek bakım programı özerklik fonksiyonlarının düzenlenmesine yardımcı olur, güvenlik ve öngörülebilirlik duygusu sağlar.
1 – 2 Yaş Arası
Yürümeye yeni başlayan çocukların fiziksel dünyayı kontrol etmeyi ve kendi isteklerini başkalarına karşı kullanma kapasitelerini tecrübe etmeleri doğal ve gereklidir. Ebeveynlerin bu yaşlardaki çocuklarına karşı toleranslı olmaları önerilir. Bebeğin güvenliğini sağlamak, saldırgan veya yıkıcı davranmasını önlemek için disiplin müdahaleleri gerekebilir. Yapmak istediği uygunsuz bir şey için “Hayır!” demek ve çocuğu alternatif bir aktiviteye yönlendirmek genellikle işe yarar. Bu sırada ebeveyn, davranışın tekrarlanmamasını sağlamak ve bunu kontrol etmek, aynı zamanda bebeğin yanlış bir şey yaptığı halde hala sevildiğinden emin olmasını sağlamak için onun yanında kalmalıdır.
Bu yaşlardaki bebeklerde terk edilme korkusu olduğundan, anne veya babalarından uzun süre uzakta kalmamaları gerekir. Bununla birlikte, ebeveynler bazen çocuğa çok sinirlendikleri için bir süre uzak durma yoluna gidebilirler.
Küçük çocuklar sözlü yasakları kavrayacak kadar anlayışlı ve olgun değildirler. Bu yüzden, sadece sözle uyarmakla yetinmemek gerekir. Davranışlar daha etkili olacaktır. Örneğin çocuğunuz mutfak zemininde kırılabilir bir objeyle oynamak istiyorsa objeyi ortadan kaldırmalı, onu oradan çıkarmalı ve örneğin başka bir odada topla oynamaya yönlendirmelisiniz. Ve bu sırada yanında kalmalısınız.
2 – 3 Yaş Arası
Kendini kanıtlama, ustalık ve bağımsızlık mücadelesi devam etmektedir. Çocuk, bu tür mücadeleleri esnasında sınırlandığı zaman hüsrana uğrayıp öfke patlamaları geçirebilir. Bu durum her zaman gerçekten öfkeli olduğunu veya bilinçli olarak meydan okuduğunu göstermez.
Çocuğa bir çocuk bakıcısı tarafından bakım veriliyorsa, bakıcı, bu gibi tepkilerin anlamını idrak edebilecek, empati yapabilecek biri olmalıdır. Çocuğu denetlemeye devam etmeli, rutinler ve sınırlar belirlemeli ve çocuğun yetenekleri hakkında gerçekçi beklentilere sahip olmalıdır.
Öfke nöbeti geçiren bir çocuk kontrolünü yeniden kazandığında ebeveynlerin bazı basit sözel açıklamalar yapmaları gerekir. Çocuk mümkünse öfke krizi geçirdiği ortamdan uzaklaştırılıp farklı bir yerde, başka bir aktiviteye yönlendirilmelidir.
Etkili disiplin için sözlü etkileşimin yeterli olmaması kuralı 2 – 3 yaşlarındaki bebekler için de geçerlidir. Çocuklar bu dönemde de davranışlarını sadece sözlü yasaklara ve yönlendirmelere göre düzenleyemezler.
Bir örnek vermek gerekirse; yürümeye başlamış olan bu yaşlardaki çocuğunuzun halka açık bir yerde bir öfke patlaması geçirdiğini varsayalım. Çocuğu oradan uzaklaştırmalı ve kontrolünü tekrar kazanana kadar yavaşça tutmalısınız. Sakinleştiği zaman kısa ve öz bir talimat verin, mümkünse bir örnek gösterin ve tepkilerini gözleyin.
Okul Öncesi Dönem – Anaokulu Dönemi (3 – 5 Yaş)
3 ila 5 yaşları arasındaki birçok çocuk gerçekliği ve kısıtlamaları kabul edebilir ve başkalarının onaylayacağı şekilde davranabilir. Ayrıca, acil ihtiyaçlarını karşılamak için güveni vardır. Ancak, henüz birçok kuralı içselleştirememiştir, kolayca kandırılabilir ve yargıları her zaman sağlam değildir. Kendi davranışlarını geliştirebilmesi için daha iyi davranış modelleri görmesi gerekir. Tutarlılık, sadece çocuğa birincil olarak bakım veren kişinin değil, çocukla ilgilenen diğer yetişkinlerin de sahip olması gereken bir özelliktir.
Sözel ifadelere karşı artık daha duyarlıdır, yine de, yönergeleri yerine getirdiğinden ve güvenliğinden emin olmak için kontrol edilmesi gerekir. Yanlış bir davranışının hemen ardından doğru bir şeye yönlendirmek veya küçük bir sonuç almasını sağlamak genellikle etkili olur. Kontrolünü kaybettiği zaman düşünmesi için kısa bir zaman vermek ve kışkırtmalarına kapılmamak işe yarayabilir. Onaylamak ve övmek, iyi davranışları teşvik etmenin en iyi yollarıdır.
6 – 12 Yaş
Çocuğun artan bağımsızlık eğilimi çatışmalara yol açabilir. Okul çağı çocukları özerk davranmaya, kendi etkinliklerini ve arkadaşlarını seçmeye eğilimlidirler. Ebeveynler bu yaştaki çocuklarını denetlemeye devam etmeli, iyi örnek olmalı, kuralları tutarlı bir şekilde uygulamalı ve bir yandan da çocuğun giderek özerkleşmesine izin vermelidirler. Önemli kararlar anne – baba tarafından alınmalıdır, çünkü akıl çağındaki çocuklar her zaman doğru bir şekilde akıl yürütemez ve doğru yargılarda bulunamazlar.
Övgü ve onaylama, aşırı olmamak kaydıyla, çocuğun iyi davranışlarını ve büyüyüp daha olgun bir insana dönüşmesini teşvik etmek için kullanılmalıdır. Çocuğun iyi alışkanlıklarını teşvik etmek önemlidir. Örneğin, iyi bir okuyucu olan çocuğunuza sıklıkla yeni kitaplar almalısınız.
Bu yaştaki çocukları disipline etmek için ayrıcalıklarını bir süre için geri alma veya yaptıkları şeyin sonuçlarını tatmalarına izin verme yöntemleri kullanılabilir.
Ergenler (13 – 18 Yaş)
Ergenlik çağında çocukları olan ailelerde yaşanan çatışmalar çoğu zaman ergenlerin kendi yaş gruplarındaki kişilerden oluşan gruplara giderek daha çok bağlanmaları, aile değerlerine ve kurallarına meydan okumaları ve kendilerini ebeveynlerinden uzaklaştırmaları sebebiyle ortaya çıkar. Zorlayıcı tutumlarına ve bağımsızlık eğilimlerine rağmen, birçok ergen ebeveynlerinin onayına ve rehberliğine ihtiyaç duyar.
Ebeveynler ergen çocuklarının temel kurallara uyduğundan emin olmalıdırlar. Bu dönemdeki çocukların, olası kötü bir şeyi öngörebilmek için dikkatle gözlenmeleri gerekir. Vurmak, verilebilecek en uygunsuz cezadır. İşe yaramadığı gibi, daha kötü şeylere de sebep olabilir.
Ergenlik çağında bir çocuğunuz varsa onun hassas bir dönemde olduğunu kabul etmeli ve küçümseyici, aşağılayıcı davranışlardan kaçınmalısınız. Bu çağdaki çocuğunuz yapmaması gereken bir şeyi yaptığı zaman onun adaletli bir bedel ödemesini sağlayın. Örneğin, bir süre için evdeki bir işin sorumluluğunu üstlenerek veya bir yerde çalışarak verdiği bir zararın bir kısmını karşılayabilir.